Author: İlkşen (İlkşen Çetintaş)

Böyle değildim eskiden. Çabuk sıkılır oldum artık her şeyden, dikkatim hızlı dağılıyor. İlgimi çekmek zorlaştı. Daha az arıyorum artık daha çok sevdiklerimi. Sanki eskitmek gibi geliyor hayalini sevdiğim yüzleri, o içimin titrediği sesleri. İçinde olduğum kalabalıklar yaş aldıkça daha çok bilir, daha çok ahkam keser oldular ve ben giderek daha az bildikçe açılıyor aramızdaki fark. Onlar anlattıkça ben susuyorum. En bilinenleri en bilinmez gibi anlatıyorlar gözlerimin içine bakarak. Diyorum ki içimden, “Ben seni tanıyorum. Sen o kendini çok beğenensin, sen o az bilip çok öğretensin, sen o kendini en elde edilemez zannedensin. Oysa avuçlarımdasın, tutmak istesem seni… 

Bazen bir yarık açılır kalbinde, çok aniden, beklenmedik biçimde ansızın. Derin sarsılırsın. Çıkmazlarla kuşanırsın. İşte öyle zamanlarda bırak zaman doldursun o yarığı, usulca. Sen sakin kal. Düşme peşine, yapay çabalara girme. Akışa karış. Bir ağacın reçinesi ile yapışır gibi nasıl kaynadığını göreceksin o boşluğun kendiliğinden, iz bırakmadan kutsal varlığında…

Öyle kıyısından köşesinden ürkekçe ilişerek, ucundan tutarak değil; bodoslama dalmalısın hayatın içine. Yüzleşebildiğin kadar güçlüsün çıkmazlarınla…

Kimi zaman en büyük iyiliğini, kendini gizlemeyi başarmış, sana karşı en hain olana sunarsın. Yolunu açarsın, desteklersin, o sönük hayatına, sihirle dokunursun. Kalbin, iyiliğin saflığı ile çarpar. Karşılıksız sunduğun bu armağanın seni mutlu ettiği kadar, onu da mutlu ettiğine inanırsın. Görmezsin, bilmezsin oysa, onun kalbindeki zift siyahı ihtirası. Ve sonunda daha fazla dayanamaz Tanrı. Senin farkına varamadığını, görmezden gelemez olur. Gösterir sana saklı haini. “İyice tanı, bil onu” der. 

“Sevgili hainim, seni tanıyorum. Ama sen henüz bilmiyorsun, kalbindeki karanlığı gördüğümü. Bil ki o karanlık, bizim gibiler aydınlıkta yürürken, senin çıkmazın olacak ve tekrar sarsıldığında, iyilik bulmayacak seni asla aynı cömertlikle bir daha. Üzüleceğim senin için yine de. Sevinmelisin buna, inan bana; bağışlanmanı dileyeceğim aynı duru kalple, çırpınırken sen kendi dipsiz cehenneminde”…

Ender olur bu bana. Tamamen gitmek arzusu. Denizin üstünde ufuk çizgisine doğru coşar adımlarla, giderek gözden kaybolmak. Ne mağrur bir kucaklaşma, sonsuzlukla… Belki İstanbul etkisi. Bostancı’da denize dönük yüzüm, çiçekçi kadının yakınında bir bankta oturuyorum. Onun her günkü ekmek telaşı; bende ise bu materyalist döngüye tek günlük mola verme şaşkınlığı. Gerçek bir mola. Canımdan çok sevdiklerimi bile yanıma almadığım bir mola. Tüm kaygılardan, hüzünlerden, telaşlardan arınmış, kimseyi düşünmediğim, kimseyi özlemediğim, kimsenin varlığını duyumsamadığım, tek başına ve hür… Şair de böyle mi hissetmişti acaba. Sadece kendinle olmak ve güneş kamaştırırken gözlerini, yetmek kendine…

5 N formülünü bilenleriniz vardır. Aslında operasyonel süreçlerde optimizasyon amaçlı kullanılır. Ancak ben bunu kendime göre arıtarak, problemli durumları çözmek üzere uyarlarım çoğu zaman. 

Aşağıda paylaştığım uyarlama tamamen benim kendi kişisel yaklaşımımı yansıtmaktadır. Dolayısı ile varsayıma dayalıdır ve bağlayıcı bir niteliği bulunmamaktadır. 

Yöntemin esası şöyle: “Kök nedeni” yani temel sorunu bulabilmek için 5 defa “neden?” sorusu yöneltilir. Her cevap yeni bir “neden?” sorusu ile irdelenir ve nihayet kök (esas) neden bulunur ve sorun çözülür. Rasyonel, ölçümlenebilir ve somut yanıtlar verebilmek esastır.

Benim yıllar içinde belli bir olgunluk seviyesine getirdiğim uyarlamamı ise aşağıda örneklendirerek paylaşıyorum:

Bu yöntemi, sizi çıkmazlarınızdan ve ön yargılarınızdan kurtarabilecek bir araç olarak uygulamaya karar vermek, atacağınız ilk adımdır. Bu ilk adımın temel koşulu, hep olması gerektiği gibi kendinize karşı dürüst olmak ve cevapları kasıtlı veya kasıtsız manipüle etmemektir.

Şimdi olumsuz (önyargılı/duygusal) davrandığınız bir örnek üzerinden ilerleyelim: 

Diyelim ki güvendiğiniz bir insanın, beklemediğiniz bir anda güveninizi kırdığını düşünüyorsunuz ve hatta buna kayıtsız şartsız inanıyorsunuz. Şimdi yaralı bir kaplansınız ve size göre iyileşmenizin tek yolu, aynı şekilde yaralamak. Peki ya kendinize bu zararı veren yine kendiniz iseniz? Nasıl iyileşeceksiniz?

Önce derin bir nefes alın. Kendi kendinize kalın, zihninizi olabildiğince boşaltın, odaklanın ve “Neden böyle davrandı?” diye sorun. Aklınıza ilk gelen cevap (somut verilerden gitmediğiniz seçeneğinden hareketle), muhtemelen manipülatif ve duygusal bir cevaptır. Örneğin cevabınız, “bana zarar vermek için böyle davrandı” ise, yüksek olasılıkla kök nedene inmenizi güçleştirecek ön yargı duvarına çarpmışsınız demektir. 

Bu nedenle ilk yanıtınız duygusal gerekçeler içerdiğinde, önünüzde iki seçenek vardır. Ya, sonraki “Neden?” sorularını, bu duygusal ve yanlı zemin üzerine inşa ederek sormaya devam etmek ya da bu ilk manipülatif ve derinliksiz cevabınızı dikkate almayarak üzerinde tekrar düşünmek ve tarafsızlığınızdan emin olduğunuz yeni rasyonel yanıtlarla ilerlemek. Ancak biz, pesimist senaryo ile örneklendirmeye devam edelim:

Diyelim ki, “zarar vermek” cevabından eminsiniz veya kendinizi buna inandırmak size daha kolay, rahatlatıcı ve yönetmesi kolay geliyor. 

O halde 2. “Neden?” sorusunu sorun. “Neden bugüne kadar güvendiğim biri bana zarar vermek istesin?”. Eğer cevabınız, “çünkü o hain biridir” ise, akıl oyunları devreye girer. Yani hain idiyse, neden güvendiniz? Bu noktada kendiniz ile çeliştiğinizi fark edip, dolayısı ile ilk cevabınızın yanlı olduğunu kavrayıp, filmi başa sarabilirsiniz ve gerçekçi cevaplar ile başlayıp, çözüme giden yolda ilerleme fırsatını kendinize sunabilirsiniz.

Ama biz pesimist senaryomuz ile devam edelim. (Muhtemelen bilinç altınızda bu olumsuz yanıt işinize gelmektedir ve onun bir hain olduğunu kendinize ispat etmek, birincil meseleniz olmuştur). 

Peki madem öyle, durmayın devam edin. 3. “Neden?” sorusunu sorun. “O bir hain ise ben hangi zararları verdiğini gördüm ve neden yine de güvendim?” Aslında bu noktada en yanlı hareket eden insan bile tökezleyebilmeli ve gizli manipülasyonunun farkına varabilmelidir. 

Bir diğer ifade ile inandığı bu hainliği ispatlayacak örnekler sıralayamıyor ise, bu olumsuz yargıya nasıl varabildiğinden kuşku duymalıdır? Veya tam aksine hainliğe ilişkin geçmişten örnekler sıralayabiliyor ise neden yine de güvenmiştir ya da kişiyi güvenine layık görmüştür? 

Şimdi biz yine de cevaplardaki çelişkilere rağmen kişinin hain olduğunu ve zarar verdiğini destekler örnekler bulduğunuzu varsayalım ve “o halde neden güvendin?” sorusuna çünkü “ben iyi niyetli biriyim, üzerinde durmadım” yanıtı ile kendinize yeni bir yol açtığınızı kabul edelim. 

Bu durumda 4. “Neden?” sorusunu sormanız gerekir. “Neden hainliğini bildiğim ve bana/çevresine zarar vermiş birine, iyi niyetle güvendim ve önlem almadım?”.  İşte burada hala tökezlediğinizin farkında değil iseniz, kök nedenden iyice uzaklaşmışsınız demektir. Muhtemelen yanıtınız, “Başıma ne geliyorsa, insanlar iyiliğimi hak etmediği” için şeklinde olacaktır. 

Peki sizce bu soyut yanıt sizi kök nedene götürür mü? “Acaba, ben yanılıyor olabilir miyim?” diye sorgulamayan ve kendisini tek taraflı mağdur gören veya tam aksine bile bile lades diyerek güvenilmez birine güvenmeye devam eden biri, kendi tutumuna ilişkin kök sebebi bulamaz ise, sorunu nasıl çözebilir?

Ve sıra 5. “Neden?” sorusuna gelir. “İnsanlar neden iyiliğimi hak etmiyorlar?” diye sormanız yeterlidir. Yanıtınız, “çünkü insanlar hain!” olacaktır!

Bilemiyorum, bu abartılı örnek ile kısır döngüyü anlatabildim mi? Ben pek çok defa duygusal zeminli gerekçelerin, insanın önyargılarını pekiştirdiğini ve sonuca götürmediğini deneyimledim. Somut, açıklanabilir ve ispata dayalı olmayan her yanıt, yanlı kanaattir ve insanı yanıltır. 

Oysa ilk soruya verdiğiniz yanıt, sizi durumu çok yönlü irdeleyebileceğiniz akılcı bir silsileye yönlendirebilseydi, kök nedene ulaşıp, sorunu çözebilirdiniz. İşte o zaman ormanın yaralı kaplanı olmak yerine ormanın Aslan Kral’ı olurdunuz…

Mesleğim gereği işim insan ve sistem. Kişilik testleri/envanterleri ile de epeyce uğraştım. Bütün bu yılların sonunda bana en zor, ulaşılması ve yönetilmesi en güç insan profilini sorsalar, tereddütsüz “kendisine inancı olmayan” profil derim. Bu tip insanların kendi potansiyellerini keşfedebilmeleri için yıllar boyunca pek çok emek verdim. Kaynakları, araçları, fırsatları, mesleki ve hatta kişisel deneyim ve yetkinliklerimi doğrudan veya dolaylı seferber ettim. Nihayetinde acı bir biçimde tespit ettim ki, bu öz inançsızlık durumu, kişilerin kesinlikle bilinçli olarak yaptıkları bir tercih. Başaramadıkları ve başlarına gelen ne varsa, başkalarını suçlayarak yaşamak, bunun vicdani yükünü, tercihen kendilerine en yakın olanların omuzlarına yıkmak ve bu sayede kendi konfor alanlarından çıkmayarak hiçbir zorluğu göğüslemek durumunda kalmamak, onların yaşam biçimleri. Sizin de çevrenizde böyle insanlar var ise bilin ki, siz başarmaları için ne kadar çırpınsanız da elinizden gelenden fazlasını yapsanız da onlara inandığınızı haykırsanız da ve hatta tüm dünya onlara inansa da, onlar kendilerine inanmadıkları sürece, hiçbir sonuç alamayacaksınız…

Belki de hayat, henüz yaşamadığımız o en güzel günlerimize öykünmekten ibarettir…